چگونه در تربیت فرزندان انعطاف پذیر باشیم؟

به نظر می­رسد قرن 21، زمان فوق­العاده سختی برای پدر و مادر شدن است. در روزگاری که بار مسئولیت در برقراری تعادل، بین حوزه­های مختلف زندگی مثل خانواده، فرزندپروری، شغل و درآمد، معنویت، اجتماع و غیره زیاد است، والدبن سعی می کنند بچه­ها را در دنیایی پر از استرس­های فراوان بزرگ کنند. در واقع این استرس در قالب یک بیماری همه­گیر سبب تغییر شکل در فرایند فرزندپروری شده است. هر چند اگر بخواهیم دو نوع پیشرفت بشر یعنی پیشرفت تکنولوژیک یا پیشرفت­های فنی و پیشرفت انسانی یا بهتر است بگوییم بهتر کنار آمدن با دیگران را در قرن 21 با هم مقایسه کنیم این سختی را بهتر درک کنیم. زیرا ما به لحاظ فناورانه طی صد سال گذشته پیشرفت­های چشمگیری داشته­ایم؛ همچون تبدیل هواپیماهای ابتدایی به هواپیماهای جت مافوق صوت و یا تبدیل تلفن­های دستی به شبکه جهانی اینترنت. در صورتی که به لحاظ انسانی طی صد سال گذشته به جز برخی پیشرفت­ها در حوزه حقوق مدنی و یک سری ییشرفت­ها در بهبود رابطه مدیران و کارکنان در زمینه تفاهم بهتر با یکدیگر پیشرفت چندانی نکرده­ایم.

• آیا والدین می­توانند ادعا کنند که فرزندانی آزادمرد و آزادزن پرورش می­دهند؟
• آیا والدین می­توانند ادعا کنند که در فرزندپروری خود خشنود و رضایتمند هستند؟
• آیا فردی می­تواند ادعا کند شیوه کنار آمدن همسران با یکدیگر بهبود پیدا کرده است؟
• آیا والدین می­توانند ادعا کنند که کانون خانواده را می­توانند همواره گرم و شاداب نگه دارند؟
• آیا وضعیت خانواده­های امروز در مقایسه با خانواده­های دوره­های پیشین به مراتب بهتر شده است؟

بنابراین تاکنون نتوانسته­ایم در جهت بهبود شیوه کارآمد رابطه با یکدیگر موفق عمل کنیم. زیرا انعطاف­پذیر بودن را به فراموشی سپرده­ایم. والدبن انعطاف­پذیر، پدر و مادری هستند که از افکار نقادانه، مقایسه کردن، قضاوت­های بی جا، غرغر کردن، شکایت کردن، تنبیه­کردن و سایر رفتارهای سخت و غیرانسانی رها و به دور باشند. با وجود تمامی معضلات جامعه امروز، انعطاف­پذیری نه تنها به والدین بلکه به تمام انسان­ها کمک می کند تا همواره با فرزندان خود رابطه کارآمد، مؤثر و مسئولانه  داشته باشند.

در این نوشته یاد می‌گیریم:

• چطور والدین انعطاف پذیر تری باشیم؟
• چطور فرزندانمان را بهتر تربیت کنیم؟
• انعطاف پذیری در تربیت چیست و چطور باید والد منعطف تری باشیم؟

انعطاف پذیری چیست؟

آنچه خمیدگی و برگشتگی پذیر باشد. دو تا شدن و بازگردیدن؛ این واژه را بیشتر در کسانی شنیده­ایم که ورزش می­کنند. در واقع حداکثر دامنه حرکتی هر مفصل که قادر به حرکت باشد را انعطاف پذيری نامیده می­شود. مثل مفصل زانو که محل اتصال استخوان­های ران و درشت نی پا است.  ولی بهترین تعریف عبارت است از دامنه حرکتی ممکن پیرامون یک مفصل معین یا گروهی از مفاصل. حال از شما می­خواهم این تعریف را در رابطه­های خود با همسر، فرزند، دوست، پدر و مادر خود و … شبیه سازی کنید. به این صورت مفهوم بی­نظیر انعطاف­پذیری برای شما ساده خواهد شد. به طور مثال؛ مفصل­ها یعنی ما و دیگری، رفتارهایی که بین ما و دیگری صورت می­گیرد نشانه دامنه حرکتی آن مفصل است که دو استخوان (مثلاً من و فرزندم یا من و همسرم یا من و پدرم) را به هم متصل کرده است.

چرا انعطاف پذیر باشیم؟

زیرا برای اجرای مطلوب روابط گوناگون خود، انعطاف پذیری یک ضرورت به حساب می­آید. روابط گوناگون ما هرکدام از یک سطح انعطاف پذیری برخوردارند. برخی از این روابط مثل والد- فرزندی و یا معلم- شاگردی به انعطاف­پذیری بالایی احتیاج دارند. در حقیقت ما با روابط خود به برآورده شدن نیازهای خود می­پردازیم؛ که اگر این روابط نباشند ما در برآورده کردن نیازهای خود ناکام خواهیم ماند. بنابراین حال خوب را تجربه نخواهیم کرد. خشنود و رضایتمند نیستیم.

والدین انعطاف پذیر چگونه هستند؟

والدین انعطاف پذیر، سعی می­کنند به جای درگیر شدن با افکار مزاحم و احساسات بیش از حد، در کنار فرزندان خود حضور داشته باشند. والدین انعطاف پذیر در خصوص رشد و بزرگ شدن فرزندان خود تصویرسازی می­کنند. آن­ها فرزندان خود را در طول زمان همواره در حال رشد، توسعه و پیشرفت می­بینند، همانطور که خودشان در حال تکامل هستند. به عبارت بهتر انعطاف پذیری به والدین کمک می­کند تا نمونه عملی و انگیزشی مناسبی برای فرزند خود باشند. پس در تمام روابط خود یک هدف ارزشمند را می­بینند؛ کاری می­کنند تا با خشنودی با یکدیگر کنار بیایند.

چگونه به والدین انعطاف پذیر تبدیل شویم؟

ابتدا مشخص کنید که می­خواهید چه نوع پدر و مادری باشید:

• صبور
• بازیگوش
• دلسوز و احساساتی
• انعطاف پذیر

سپس اقدامات خود را طوری تنظیم کنید تا با خواسته­تان مطابقت داشته باشد. قبل از هر چیز پیشنهاد می­کنم برای اینکه در دسته والدین انعطاف پذیر قرار بگیرید از مقایسه، قضاوت و اجرای قوانین دست و پا گیر بپرهیزید.

در ادامه به 3  مرحله برای اینکه به یک پدر و مادر انعطاف پذیر تبدیل شوید اشاره می کنم:

مرحله اول – دست از اصلاح خود و فرزندان خود بردارید

برای توضیح این مرحله کافی است این تجربه از استفان رولنیک  بنیانگذار مصاحبه انگیزشی را تعریف کنم؛ او سعی داشته تا فرزند خود را به پوشیدن کفش گل آلود وادار کند. اما هرچه سعی می­کرد فرزند خود را برای این کار متقاعد کند، با مخالفت او رو به رو می­شد. طبیعی است، هر چقدر تلاش کنیم تا یک انسان را مجبور به انجام کاری یا وادار به تغییر کنیم احتمال مقاومت وجود خواهد داشت. زیرا ما فقط صلاح خود را به خوبی می­توانیم تشخیص دهیم نه هیچ کس دیگری را. بنابراین هنگامی که با شکست و مقاومت رو به رو می­شویم به جای اینکه به زور یا تغییر دیگری متوسل و متمرکز شویم به تغییر تعامل خود فکر کنیم. شاید من دارم رفتار و حرکت درست و مؤثری انجام نمی­دهم.

مرحله دوم – درد­های فرزندپروری را بپذیرید

فرزند پروری یکی از معنی دارترین فعالیت­هایی است که می­توان انجام داد. اما این معنا مساوی با لذت نیست. درواقع هرچه بیشتر فعالیت می کنید احتمال ناراحتی، عصبانیت و اضطراب از دست فرزند بیشتر می­شود. به قول استیو هیز، بنیانگذار روانشناسی ACT ، ” شما از جایی که برایتان مهم است آسیب می­بینید.” بنابراین اجازه دهید ناراحتی­های ناشی از فرزندپروری را همراه داشته باشید. برای دردهای فرزندپروری در بدن خود جا باز کنید. تغییر یعنی درد. به خاطر دارید زمانی را که فرزندتان در حال دندان درآوردن بود؟ چقدر درد و سختی را هم او و شما متحمل شدید. متحمل شدید چون طبیعت دندان درآوردن را پذیرفته بودید. پذیرفته بودید بزرگ شدن را. بزرگ شدن یعنی پذیرش تمام و کمال درد و تغییر.

مرحله سوم – براساس ارزش­های خود عمل کنید اما فرزندان خود را در یافتن ارزش­ها حمایت کنید

• می خواهید چه نوع پدر و مادری باشید؟
• چه چیزی در فرزندپروری برای شما اهمیت دارد؟

پاسخ این دو سؤال را ارزش­های مادی و معنوی شما می­دهد. ارزش­هایی که همیشه مانند قطب­نما راهنمای زندگی شما تا به بدین جا بوده­اند. ارزش­هایی که می­تواند به عنوان نقشه راه من در تمام مراحل زندگی­ام عمل کند. وقتی براساس ارزش­های والدینی خود عمل می­کنید در واقع انگیزه درونی را برای فرزندان خود الگو می­کنید، نه زور و اجبار را، انگیزه درونی دارای سه بخش به نام­های: انتخاب، انتخاب و انتخاب است.

• زیرا انتخاب است که به ما شایستگی می­دهد.
• زیرا انتخاب است که به ما ارزشمندی می­دهد.
• زیرا انتخاب است که به ما قدرت می­دهد.

انواع خانواده

آیا در خانواده­ای بزرگ شده­اید که همیشه به شما می­گفتند چون در خانه من زندگی می­کنی پس باید مطیع من باشی؟

آیا در خانواده­ای بزرگ شده­اید که همیشه می­گفتند عزیزه دلم، بگذار این کار را برایت انجام دهیم، تو فقط یکبار بچه ما هستی؟

آیا در خانواده­ای بزرگ شده­اید که اصلاً والدین به خاطر مشغله­های روزمره خود زمان زیادی را به خانواده اختصاص نمی­دادندو در خانه غایب بودند؟

آیا در خانواده­ای بزرگ شده­اید که در مقابل شکستن اسباب­بازی خواهریا برادرتان به شما گفتند که کارتان باعث ناراحتی او شده و چگونه باید وضعیت را بهبود ببخشید؟ یا در برابر مشکلات به شما می­گفتند که چه توانایی­هایی برای حل آن­ها دارید؟

باربارا کولوروسو، کارشناس والدین و نویسنده کتاب “کودکان ارزشش را دارند” می­گوید؛

دسته­ای از خانواده­هایی که مقتدر، دارای قوانین سفت، سخت و محکم هستند را “دیوار آجری” می­نامد. این موضوع احتمال افزایش مشکلات سلامت روان و عزت نفس پایین را برای فرزندان به ارمغان دارد.

دسته دیگر که خانواده آسان­گیر هستند به خانواده “ژله فیش” معروف می­باشند. در این نوع خانواده­ها ممکن است آزادی بیش از حد، سبب هرج و مرج در آن­ها شود.

یا خانواده­هایی که با حضور بسیار کم خود می­توانند پیامدهای منفی­ای در مورد سلامتی و موفقیت فرزندان خود داشته باشند.

آن دسته از خانواده­هایی که من به خوش­شانس بودن در آنها اشاره کردم به اصلاح به ” Back bone” یا ستون فقرات معروف هستند.

والدین Backbone  یا انعطاف پذیر کیست؟

در این نوع خانواده، فرزند پروری منعطف اما محکم ، درست مانند ستون فقرات انسان می باشد. رابطه کارآمد بر خانواده حاکم است و به تدریج قدرت و مسئولیت به فرزندان داده می شود که سبب رشد و بلوغ عاطفی فرزندان می­شود.

در این خانواده تعامل بین والدین و فرزندان محترمانه و دوستانه است. با یکدیگر مشکلات را حل می­کنند و بچه­ها را بدون قید و شرط دوست دارند. تمامی محدودیت­ها ، قوانین و انتظارات با رشد بچه­ها سازگار است و احساسات و ارتباط بین والدین و فرزندان از اهمیت بالایی برخوردار است.

“به تصمیمات خود متعهد بمانید، اما در رویکرد خود انعطاف پذیر باشید.”  تونی رابینز

تحقیقات نشان داده است که انعطاف پذیری نتایج بسیار مثبتی برای فرزندان ما دارد. در واقع بچه­ها با احساس ارزشمندی، درک و امنیت رشد می­کنند. در این مسیر اعتماد به نفس و عزت نفس فرزند نیز رشد می­کند. زیرا می­دانند مهارت­های لازم برای رسیدگی به آنچه در زندگی می­خواهد را دارا می­باشند. آن­ها از اضطراب و افسردگی کمتری برخوردار هستند زیرا کمتر درگیر مواد مخدر و مسائل مشابه می­شوند.

اگر در حال حاضر جز والدبن دیوار آجری یا ژله فیش هستید توصیه می کنم در راستای انعطاف پذیری، آموزش­های لازم را ببینید.

پرورش انعطاف پذیری

بسیاری از والدین نیاز به انعطاف پذیری ندارند. انعطاف پذیری در واقع به این اشاره دارد که بتوانید هر از چند گاهی دیدگاه، رویکرد و قوانین خود را در رابطه با چیزهایی که فرزندانتان دوست دارند تغییر دهید.

یک خانواده انعطاف پذیر، یک خانواده کارآمد است

چرا انعطاف پذیری مهم است؟

• با انعطاف پذیری می­توانید رفتار مخالف فرزند خود را در خصوص سرپیچی، کاهش دهید.
• با آموزش­های که در خصوص حل مشکلات به فرزندان خود می­دهید می­توانید به آن­ها یاد بدهید که برای انجام هر کاری بیش از یک راه وجود دارد.
• با قوی­تر شدن رابطه­ها مخصوصاً در دوره نوجوانی و جوانی می­توانید در انتخاب­های حساس زندگی او در کنارش باشید.

اگر فرزندانتان بدانند شما همیشه در مورد هر راه­حلی سخت­گیر نیستید بیشتر برای کمک و مشورت به شما مراجعه می­کنند.

پنج  اقدامی که توسط والدین انعطاف پذیر انجام می­‌شود

والدین انعطاف پذیر، می­توانند فرزندان انعطاف پذیری داشته باشند.

1 برای فرزند خود یک باغبان باشید نه نجار

تصور اغلب ما از تربیت فرزندمان این است: فراهم کردن محیطی امن؛ برنامه ریزی دقیق و هدفمند برای زمان های کار و فراغت؛ نظارت دقیق بر اعمال و روابطش و هدایت او تا رسیدن به اهدافی عالی. هدف والدین امروزی این است که فرزندشان را به شکلی خاص و دلخواه «بسازند» تا در بزرگسالی فردی موفق شود.

در صورتی که شکل و شمایل دادن به یک انسان نه تنها غیرعلمی است بلکه زیانبار نیز است. بودن این نگاه به فرزندپروی نشان می دهد که چقدر ما به فرزندپروری نگاه انسانی داریم؟!!! خُب چرا هرگز نباید دنبال ساختن و شکل دادن به فرزندانمان باشیم؟ زیرا فرزندان ما طوری خلق شده­اند که نامنضبط و بازیگوش و پیش بینی ناپذیر و خیال­پرداز باشند؛ آن­ها طوری خلق شده­اند که هم بسیار متفاوت از والدینشان و هم بسیار متفاوت از یکدیگر باشند. شکل و شمایل دادن به یک چون کار نجار است. اما تلاش برای شکوفایی کار باغبان است. همانطور که می­دانید یک نجار، چوب­ها را آن طور که دلش می­خواهد برش می­زند و می­سازد. اما یک باغبان تلاش به رشد و پرورش گیاه خود دارد.

بنابراین آنکه چطور از فرزندانمان طوری مراقبت کنیم که بیاموزند در جهانی پیش­بینی ناپذیر افرادی انعطاف پذیر، خلاق و مقاوم باشند، کار به زور شکل و شمایل دادن و ساختن نیست، کار بسترسازی مناسب برای رشد و شکوفایی است. مثلاً به­جای اینکه فرزند خود را مجبور به ورزشکار شدن کنیم تلاش کنیم تا با بسترسازی مناسب او را به سمت هدفش سوق دهیم. اجبار در انجام کاری مقاومت در برابر آن را تشدید می کند. 

2 با فرزندان خود در هر سنی صحبت کنید

تحقیقات نشان می­دهد کلمات از انرژی تشکیل شده­اند. انرژی می­تواند از شکلی به شکل دیگر تبدیل شود. بنابراین کلمات دارای قدرت تبدیل هستند. هرچند که ما معانی کلمات را درک نکنیم ولی تأثیر خود را روی محیط، شرایط و موقعیت خود می­گذارد. بنابراین خیلی باید مراقب کلماتی که در صحبت با فرزندمان انجام می­دهیم باشیم. به طور مثال برای همه ما پیش آمده که از فرزندمان شنیدیم که چرا باید بخوابم؟ چرا این لباس رو بپوشم؟ چرا … در صورتی که باید بدانیم وقتی چیزی را برای او توضیح می­دهیم دنیای جدیدی برای آن پیش بینی کرده­ایم. وقتی مغز به خوبی پیش بینی کند می­تواند کارآمدتر باشد. حال من می­توانم در پاسخ به ((چرا؟)) بگویم: ((چون من گفتم)). نه تنها با این کار، استعداد جستجوگری او را محدود می­کنیم بلکه یک انرژی منفی و مخربی را وارد جان او می­کنیم. بنابراین تعجب نکنید که بی­حوصله است. تعجب نکنید که حال خوب و خشنودی ندارد. تعجب نکنید که رابطه رضایتمندی ندارید. گفتگو درست و مؤثر ابزار قدرتمند والدین انعطاف پذیر است.

3 در تقلید کردن فرزندان به آن­ها کمک کنید

فرزند ما به طور طبیعی با تماشا کردنمان تلاش می­کند از کارهایمان تقلید کند. بهترین کاری که والدین انعطاف پذیر انجام می­دهند این است که آینه تمام نمای فرزندشان صاف و شفاف باشد. چون آن­ها تماماً به دنبال آن هستند که خودشان را درون ما ببینند. در حقیقت نکته مهمی که وجود دارد این است که مراقب خودمان باشیم. مراقب کردار، رفتار و گفتارمان. پس هیچ کمکی بهتر از این به فرزندمان نیست.

4 به ارتباط فرزندان خود با افراد مناسب کمک کنید

سعی کنید فرزند خود را مخصوصاً در سنین پایین­تر در معرض افراد متنوع قرار دهید. طبق تحقیقات، نوزادانی که به طور منظم با گویش­های زبانی مختلف ارتباط برقرار می­کنند می­توانند در آینده برای یادگیری زبان­های مختلف آمادگی بیشتری داشته باشند. جالب است بدانید نوزادانی که با چهره­های متنوعی برخورد دارند به وسیله تنظیمات مغزی، می­توانند در مسیر ضد نژادپرستی نیز قدم های مثبتی بردارند.

5 در موقع مناسب دست به کار شوید

گاهی اوقات فرزندان ما تمایل دارند برخی کارها را به مانند لباس پوشیدن یا درست کردن پازل به تنهایی انجام دهند. اینکه بدانید چه زمانی می­بایست وارد عمل شوید یا نه می­تواند چالش بزرگی به همراه داشته باشد. برخی مواقع اجازه دادن به فرزندان برای مبارزه و انعطاف پذیری می­تواند به رشد آنها و تحلیل موقعیت­ها کمک کند.

اهمیت انعطاف پذیری در فرزند پروری

مهترین شرط برای یک فرزندپروری ایده آل، آماده کردن آنها برای موفقیت در بزرگسالی است. از آنجایی که الگوبرداری می­تواند به عنوان عامل مؤثر و مثبتی باشد، نقش والدین انعطاف پذیر بیشتر نمایان می­گردد. والدینی که انعطاف پذیری در سبک فرزندپروری خود اعمال می کنند می­توانند موفق­ترین الگو برای فرزندان خود باشند.

ایجاد تعادل بین قدرت شما به عنوان والدین و نقش شما در تربیت فرزندان، کلید فرزندپروری مؤثر است . انعطاف پذیری همه گزینه­های شما را باز نگه می­دارد و بیشترین احتمال موفقیت را فراهم می­کند.

و در آخر از تجربه شخصی خود بگویم؛

زمانی که برای ورود یک فرد جدید به زندگی و دنیای خود آماده می­شویم، باید آینده پیش روی او را با در نظر گرفتن شرایط موجود تصویرسازی کنیم. وقتی به روند رشد خودم نگاه می­کنم با شگفتی­های بسیاری رو به رو می­شوم. هویت کنونی من حاصل زندگی در خانواده­ای است که در برخی مواقع دیوار آجری با توجه به سنت­های گذشته و در برخی موارد ستون فقرات بوده­اند. بدون شک بخش­هایی از زندگی من که توانسته­ام با تحلیل درست تصمیم بگیرم مربوط به زمانی است که والدینم تصمیم گرفتند انعطاف پذیر باشند.

با یکی از دوستانم در مورد پول تو جیبی بچه­ها صحبت می­کردم و از او پرسيدم چرا نمی­گذارد فرزندش خودش در مورد پول توجیبی­اش تصمیم بگیرد و حتي اشتباه کند؟! او گفت: اگر داخل گودال افتادند، چه؟ من هم پاسخ دادم: داخل گودال افتادن با پول تو جیبی حداقل 50 هزار تومانی، بهتر از به باد دادن دستمزد سالانه­ چند میلیونی یا ارث چند میلیارد تومانی است.

هر کدام از شما نیز می­توانید با مقایسه موارد بالا بگویید که در کدام خانواده رشد کرده­اید. برای من بنویسید که چه مواردی می­تواند برای تبدیل شدن به والدین انعطاف پذیر مناسب باشد . قطعاً نوشته­های شما برای من و دیگر خوانندگان مفید خواهد بود. به من برای یادگیری بیشتر کمک کنید. متشکرم؛

معرفی

فیلم : اشک ها و لبخند ها   – انیمیشن دلیر – چیزی که یاد گرفتم

کتاب : قدرت انعطاف پذیری از دیمیان هیوز – اصول تربیت فرزند از ریچارد تمپلر – چگونه ارزش‌ها را به فرزندم آموزش دهم از چری فولر

پیشنهاد تمرین

مطالعه به تنهایی نمی تواند موجبات رشد و تغییرات ما را فراهم کند. بنابراین پیشنهاد می­کنم با اجرا و تمرین برخی موارد در مسیر تغییر و منعطف بودن قدم بردارید.

1. برای حضور در کنار فرزندان خود برنامه ریزی کنید.
2. در زمانی که برای او وقت می­گذارید کارهایی که موجب حواس پرتی شما می­شود را کنار بگذارید.
3. وقتی فرزندانتان صحبت می­کنند با تکرار برخی از جملاتشان با سئوال ((آیا درست می گویم ؟))، به آنها نشان دهید که حواستان به حرفهایشان است.
4. سعی کنید آن­ها را بفهمید و به اصطلاح با کفش آن­ها راه بروید.
5. به دنبال پیدا کردن انگیزه­هایی در فرزندانتان باشید و از آنها استفاده کنید.
6. از فرزندانتان برای دستاوردهای بیرونی تمجید نکنید و بر علایق درونی آنها متمرکز شوید.
7. عشق خود به آن­ها را ابراز کنید. چه زمانی که بتوانند کاری را انجام دهند یا نتوانند.

کلام پایانی

هر انسانی تصور می‌کند جهان بینی او درست ترین و بهترین مدل برای نگاه به دنیاست. این خطای شناختی همواره باعث می‌شود که مردم در زندگی به موفقیت و سعادت دست پیدا نکنند. در تربیت هم این مدل نگاه وجود دارد. والدینی که تصور می‌کنند بهترین والدین دنیا هستند.

اما وقتی به فرزند آن‌ها نگاه می‌کنیم، چیز دیگری می‌بینیم. انعطاف پذیری یعنی پذیرش این نکته که ما انسان هستیم و همواره باید در راستای تغییر و بهتر شدن قدم برداریم.

انسانی توانایی رسیدن به سعادت و خوشبختی را دارد که در زمان لازم تغییر دیدگاه می‌دهد. البته دیدگاه غلط را باید تغییر دهیمِ، وگرنه دیدگاه درست که به ما نتیجه می‌دهد نیازی به تغییر ندارد.